OEPS. Meest nabije sterrenstelsel met een zwart gat, blijkt geen zwart gat te bevatten
Het meest nabije sterrenstelsel waar tot nu toe van werd aangenomen dat het zwart gat bevat, blijkt er toch geen te hebben. Dat heeft nieuw onderzoek van een team van de KU Leuven aangetoond, dat woensdag gepubliceerd is in het tijdschrift Astronomy & Astrophysics.
In 2020 maakten onderzoekers, onder wie de Chileense astronoom Thomas Rivinius, melding van een zwart gat in het stersysteem HR 6819. Rivinius en zijn collega’s waren ervan overtuigd dat HR6819 een drievoudig stersysteem is, dat bestaat uit een ster die in veertig dagen om een zwart gat draait, en een tweede ster in een veel ruimere omloopbaan daaromheen.
Twee lichtbronnen
Onderzoek van Julia Bodensteiner, destijds doctoraatstudent aan de KU Leuven, stelde echter een andere verklaring voor op basis van dezelfde gegevens: HR 6819 zou ook een systeem zonder zwart gat kunnen zijn, bestaande uit slechts twee sterren die in veertig dagen om elkaar draaien. Dit alternatieve scenario zou vereisen dat een van de sterren ‘ontmanteld’ is, wat betekent dat hij in het recente verleden een groot deel van zijn massa aan de andere ster is kwijtgeraakt.
Om te onderzoeken welke van de twee scenario’s het juiste is, werkten de twee onderzoeksteams samen. «We waren het erover eens dat het systeem twee lichtbronnen bevat, dus de vraag was of ze dicht om elkaar heen draaien, zoals in het scenario met de ontmantelde ster, of ver van elkaar verwijderd zijn, zoals in het scenario met het zwarte gat», legt Rivinius uit.
Met nieuwe waarnemingstechnieken werden twee heldere lichtbronnen waargenomen, die slechts een derde van de afstand zon-aarde van elkaar verwijderd zijn. «Deze gegevens bleken het laatste stukje van de puzzel te zijn, en brachten ons tot de conclusie dat HR 6819 een dubbelster is zonder zwart gat», zegt KU Leuven-onderzoeker Abigail Frost, die de leiding had over het nieuwe onderzoek.
Vampirisme
Het fenomeen waarbij in een stersysteem de ene ster de atmosfeer van de andere ster ‘wegzuigt’, wordt ook wel ‘stellair vampirisme’ genoemd. Het is een veelvoorkomend verschijnsel, waarbij de ontvangende ster sneller gaat draaien, doordat de donorster een deel van zijn materiaal is kwijtgeraakt.
«De kans dat je getuige bent van de nasleep van zo’n interactie is extreem klein», zegt Frost. «Dat maakt onze conclusies over HR 6819 ook zo interessant: het is een perfecte kandidaat om te onderzoeken hoe dit vampirisme de evolutie van zware sterren, en daarmee gepaard gaande verschijnselen zoals zwaartekrachtgolven en hevige supernova-explosies, beïnvloedt.»
De twee onderzoeksteams zullen nu blijven samenwerken om HR 6819 verder te bestuderen en die kennis te gebruiken om meer te weten te komen over andere dubbelstersystemen.