Perceptie van partijdigheid ondergraaft vertrouwen in Vlaamse traditionele media

«Hoewel er weinig aanwijzingen zijn dat de media partijdig berichten, leeft bij rechtse burgers en politici de overtuiging dat de media de linkse partijen bevoordeelt en de rechtse benadeelt», legt Karolin Soontjens uit, postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. «Die perceptie leidt tot het bekritiseren van de nieuwsmedia door rechtse politici, wat het vertrouwen in de media bij de rechtse burgers verder uitholt», aldus Soontjens.

Vicieuze cirkel

De onderzoekers nemen een vicieuze cirkel waar tussen wantrouwige percepties die het gedrag van politici beïnvloeden, wat opnieuw tot meer wantrouwen en negatieve mediapercepties leidt bij burgers. Als geleider voor die vicieuze cirkel kijkt men onder andere naar de sociale media.

«Het meest zorgwekkend is wellicht dat bij de Vlaamse burgers de perceptie dat de media partijdig zijn, lijkt toe te nemen», klinkt het. Maar, nuanceren de onderzoekers, «de perceptie dat de media partijdig zijn, bestaat wel bij ons, maar ze is nog niet bijzonder uitgesproken of nog niet heel wijdverspreid».

Verder stelt men dat journalisten het gevoel hebben dat ze centrumrechtse partijen voortrekken. «Misschien omdat N-VA veel bestuursfuncties heeft», meent Soontjens. «Maar die verklaring volstaat eigenlijk niet. Misschien is de N-VA ‘vocaler’ in de mediakritiek, en gaan journalisten vervolgens ‘overcompenseren’ in vergelijking met Open VLD of CD&V.»

Vertrouwen verliezen

De afgelopen maanden gingen onderzoekers van de universiteiten Antwerpen, Amsterdam en Wageningen aan de hand van surveys na hoe Vlaamse burgers, politici en journalisten kijken naar de partijdigheid van het nieuws. Die percepties legden de wetenschappers vervolgens naast een grootschalige inhoudsanalyse van kranten, televisienieuws en Twitterberichten om na te gaan hoeveel aandacht verschillende partijen effectief krijgen.

«Mensen verliezen het vertrouwen in de traditionele media», aldus nog Soontjens. «En de pers verliest zo haar traditionele informatieve functie. In de media komen bijvoorbeeld PVDA en Vlaams Belang een pak minder aan bod, omdat ze minder bestuursfuncties uitoefenen en de media vooral aandacht besteden aan de macht. Die partijen zetten bijgevolg sterker in op sociale media. Tegelijkertijd zien we dat N-VA, een partij die veel aan bod komt in de media en bestuurt, toch online vaak kritiek heeft op de pers.»

Het rapport stelt dat zowat 75 procent procent van de politici zich benadeeld voelt door de pers. «Sommigen politici vinden dat ze te weinig aan bod komen, anderen klagen dan weer over de manier waarop over hun partij bericht wordt», aldus de onderzoekers. Daarnaast stelt men dat vooral rechtse politici het gevoel hebben dat ze onfair worden behandeld door journalisten. «Zij uiten dan ook vaker kritiek op de media, en die kritiek heeft op zijn beurt invloed op burgers.»

Van de bevraagde burgers zou 67 procent procent vinden dat de media partijdig zijn. «En wederom leeft dat gevoel vooral bij rechtse burgers», zegt Soontjens nog. «Ook hier hebben rechtse burgers dat gevoel sterker dan linkse burgers. De perceptie gaat in twee richtingen. Burgers hebben het gevoel dat andere partijen bevoordeeld worden en de eigen partij benadeeld.»

Vooral regeringspartijen aan bod

Na een analyse van tv-journaals en de inhoud van Vlaamse kranten (De Standaard, De Morgen en Het Laatste Nieuws), merken de onderzoekers dat kranten vooral aandacht besteden aan partijen die in de regering zitten en goed scoorden bij de verkiezingen. De eerste logica, die van de macht en van regeringsdeelname, blijkt ook veel belangrijker dan de tweede, die van de electorale afspiegeling.

«Als we ministers niet meerekenen, vinden we nauwelijks een verschil tussen regerings- en oppositiepartijen. Er is geen indicatie dat Vlaamse kranten, tenminste qua aandacht voor partijen en politici, sterk zondigen tegen de regels van de onpartijdigheid.»

De toon die journalisten hanteren, zou ook niet systematisch verschillen tussen partijen. Ook de aandachtsverdeling zou sporen met journalistieke deontologie. Die bevindingen van relatieve onpartijdigheid «staan in schril contrast met hoe burgers, politici en journalisten er zelf naar kijken.»

Onderzoekers Kathleen Beckers (Amsterdam) en Annelien Van Remoortere (Wageningen) geven aan dat burgers in het algemeen vinden dat hun medium hun partij benadeelt. «Rechtse burgers vinden dat meer dan linkse burgers en ideologisch radicalere en meer politiek geëngageerde burgers vinden dat meer dan gematigde burgers.»

Het gevoel van partijdige benadeling door de media zou zijn toegenomen tussen 2019 en 2022. «Zelfs hun geprefereerde medium beoordelen Vlaamse burgers als zijnde bevooroordeeld tegen de partij waar ze zelf voor stemmen», aldus het rapport. «Wellicht vinden ze de andere media die ze niet raadplegen nog veel partijdiger.»

Ook politici hebben zulke vijandige media percepties. «Een grote meerderheid vindt dat hun partij wordt benadeeld, en een tiende van hen vindt dat hun partij zelfs sterk wordt benadeeld», gaat het onderzoek verder. «Vooral zogenaamde ‘elite’-media, zoals De Standaard, De Morgen, Knack en VRT - in vergelijking met VTM - worden als meer partijdig beschouwd, terwijl de ‘populaire’ kranten als minder partijdig worden beoordeeld.»

En de politici?

Net zoals bij de burgers zouden het vooral rechtse politici zijn die klagen over de benadeling van hun partij door de media. Ook zijn politici in topfuncties - net zoals politiek geëngageerde burgers - er meer van overtuigd dat de media hun partij systematisch viseren.

Bijna de helft van de politici zegt volgens de onderzoekers dat hun partij te weinig aan bod komt. «En dat is nu net waar we met vrij grote zekerheid van kunnen zeggen dat dat niet het geval is», aldus de onderzoekers. «De kwantitatieve verdeling van aandacht tussen partijen in het algemeen zit snor.»

Rechtse politici van N-VA en vooral Vlaams Belang zouden volgens het rapport in hun tweets veel vaker de traditionele media hekelen dan linkse politici. «De inhoud van die kritiek komt er vaak op neer dat de media partijdigheid wordt verweten», aldus het rapport. «Als we naar individuele politici kijken, zien we een zeer sterk verband tussen het beschouwen van de media als partijdig en het geven van mediakritiek. Het zijn precies die politici die zeggen dat de media bevooroordeeld zijn tegen hun partij, die ook het meest mediakritiek geven.»

Percepties van partijdigheid zijn met andere woorden niet louter «dingen die zich in het hoofd van politici afspelen en verder geen gevolg hebben». «Ze hebben een effect op hoe de politici zich in het publieke forum tegenover de media opstellen.»

Mediakritiek door politici, geuit in verband met vermeende partijdigheid van de media, heeft dus wel degelijk effect op de partijdigheidspercepties van de burgers die tot dezelfde partij als de kritiserende politicus behoren. Burgers zijn geneigd hun politici te geloven als die de media aanpakken en een gebrek aan onpartijdigheid verwijten. Percepties van partijdigheid van burgers zouden mee gemaakt worden door de beweringen van de politici van de partij die ze prefereren.

Partijdigheid volgens journalisten

Journalisten zouden het ook eens zijn met het feit dat de media, en hun eigen medium in het bijzonder, niet helemaal onpartijdig zijn. Maar de benadeelde partijen zijn volgens hen niet zozeer de rechtse maar wel de extreme partijen, zowel ter linker- als ter rechterzijde. Volgens journalisten is er dus geen sprake van een vertekening ten voordele van de linkerzijde, maar wel integendeel, ten voordele van (centrum)rechtse formaties (met name Open VLD en vooral N-VA).

Verder is het volgens de onderzoekers opvallend dat journalisten zeggen dat hun medium partijdig is in het voordeel van de partijen waarvoor het publiek van hun medium stemt en in het nadeel van de partijen waarvoor het publiek van hun medium niet zou stemmen. «De partijdigheid van hun medium, zeggen journalisten, wordt bepaald door de politieke oriëntatie van het publiek van hun medium. Interessant is dat journalisten het publiek van hun medium doorgaans als rechtser inschatten dan het in werkelijkheid is.»

«Als politici de media op de korrel nemen wegens vermeende onpartijdigheid, dan zijn de supporters van die politici geneigd dat te geloven en de media meer te wantrouwen. Zo ontstaat een spiraal van wantrouwen. Een geloof in de nieuwsmedia is een absolute voorwaarde voor een democratie.»

Dat het in Vlaanderen wel nog meevalt, heeft volgens de onderzoekers te maken met de structuur van ons medialandschap; een sterke publieke omroep, een relatief weinig versnipperd nieuwslandschap en een kleine nieuwsmarkt. «Er zijn bij ons gewoonweg niet veel echt openlijk partijdige media die een duidelijke partijdige keuze maken en een bepaalde ideologische stroming voorstaan. Misschien is er geen plaats om met enig commercieel succes voor een partijpolitieke nichemarkt nieuws te maken. Maar zelfs in zo’n relatief onpartijdig nieuwslandschap zijn er dus wel wat burgers en politici ontevreden en vinden ze het nieuws niet onpartijdig, en hun aantal schijnt te groeien. De vraag is of we in Vlaanderen nog in de gezonde zone zitten, of al aan het afglijden zijn en in de rode zone zitten.»