Historica werpt nieuw licht op middeleeuwse seks: «Bevruchting kon enkel in missionarispositie en bij gelijktijdig orgasme, dacht men»

Als je aan middeleeuwse seks denkt, verschijnen vaak beelden uit oude, klassieke films op je netvlies: John Boormans ‘Excalibur’ bijvoorbeeld, waarin een sexy Morgana Le Fay (Helen Mirren) in een borstplaat Arthur, Sir Gawain (Liam Neeson) en Merlijn verleidt, of Eric (Tony Curtis) die de jurk van Janet Leigh scheurt zodat ze beter zou roeien in ‘The Vikings’. Of de student Heron van Foix (Assi Dayan) en de adellijke Claudia (Anjelica Huston) die hun (vrije) liefde consumeren in een verlaten abdij ten tijde van een boerenopstand tegen de adel in ‘A Walk with Love and Death’ uit 1969.

Sommige moderne films – zoals ‘Kingdom of Heaven’ en ‘The Last Duel’ – stemmen willens nillens tot nadenken over seksualiteit in de middeleeuwen. In eerstgenoemde film waren de amoureuze ontmoetingen van Balian van Ibelin (Orlando Bloom) met de oosterse Sibyl van Jeruzalem (Eva Green) een lofzang op de versmelting van culturen, terwijl het geweld in de tweede film, waarbij het gevecht onder alfamannen in bed leek te beginnen, deed vermoeden dat men in de middeleeuwen overal en altijd een harnas droeg, zelfs thuis.

Mythes

In werkelijkheid hebben we slechts vage en tegenstrijdige ideeën over seks in de middeleeuwen. In haar boek ‘The Fires of Lust: Sex in the Middle Ages’ begint de Britse historica Katherine Harvey met het ontkrachten van enkele hardnekkige mythes over seks in de middeleeuwen, zoals de opvatting dat de periode werd gekenmerkt door een ‘Game of Thrones’-achtig ‘alles kan’-scenario; dat het ‘droit du seigneur’ gold en dat de kuisheidsgordel schering en inslag was.

Anderzijds, zo legt de historica uit, is het een feit dat seks anno 2022 niet lijkt op seks in pakweg 1322. Hoewel het menselijk lichaam en zijn fysieke mogelijkheden in de afgelopen millennia nauwelijks zijn veranderd, is de manier waarop mensen seks zien, begrijpen en beleven wél sterk veranderd.

Een fundamenteel onderscheid is de middeleeuwse tendens om actieve (impliciet mannelijke) en passieve (vrouwelijke) seksuele rollen van elkaar te scheiden. Seks was iets wat mannen met vrouwen deden. In feite werd seks tussen vrouwen alleen als seks beschouwd als één van hen een voorwerp gebruikte om de ander te penetreren. Andere vormen van seks tussen vrouwen waren onbekend voor de wet.

Geen sporen van orale seks

In die tijd wist men minder over seks dan nu. Tegenwoordig hebben we het internet. In de middeleeuwen moesten mannen de clitoris nog ontdekken (ze vonden hem tijdens de Renaissance). Kennelijk masturbeerde de doorsnee middeleeuwer heel weinig; er is bijna geen bewijs van.

Ook andere seksuele praktijken die we tegenwoordig als normaal ervaren, ontbreken in de geschiedschrijving. Harvey merkt op dat er in geschiedkundige documenten bijvoorbeeld geen sporen te vinden zijn van orale seks. «Mogelijk leek het bijzonder weerzinwekkend voor een samenleving die het bovenlichaam associeerde met God en moraliteit, terwijl het onderlichaam werd gekoppeld aan viezigheid en zonde. De mond in direct contact brengen met de geslachtsdelen stond gelijk met het verontreinigen van een orgaan [de mond] dat voor betere dingen was gemaakt.» Mogelijk speelde ook het gebrek aan hygiëne een rol.

Het lijkt erop dat interfemorale gemeenschap – seks met de penis tussen de benen van de vrouw maar zonder penetratie – erg in trek was. Die methode werd echter afgekeurd bij homoseksuele mannenseks: in 1357 werden Nicletus Marmanga en Johannes Braganza veroordeeld tot de brandstapel wegens deze praktijk.

Religieuze bemoeienissen

De middeleeuwse verkenning van seksualiteit moest binnen de strakke religieuze paden gebeuren. Religie was immers nooit ver weg, en drong door in alle aspecten van het dagelijkse leven. Mensen vroegen zich bijvoorbeeld af of Adam en Eva seks hadden in het paradijs, of zij menstrueerde voor de zondeval en of hij natte dromen had. Dit waren geen kleine kwesties; ze waren van groot belang voor de abdis en geleerde Hildegard van Bingen en vooral voor St. Augustinus, die geloofde dat alle seks zondig was en dat orgasmen je dom maakten. De obsessie met (vrouwelijke) maagdelijkheid was zo groot dat de mystica Margery Kempe alleen maar dacht aan maagd zijn, ondanks het feit dat ze veertien kinderen had gebaard.

Vanuit gezondheidsoogpunt dacht men wel dat seks goed was voor een vrouw. Ontmaagding was een kritiek moment. Vrouwen werden onderworpen aan maagdelijkheidstests en vrouwen bedachten ingenieuze methoden om ze te omzeilen, zoals het plaatsen van bloedzuigers in hun vagina de dag voor het huwelijk, om hun echtgenoten te misleiden met de bloedstroom die die nacht zou plaatsvinden.

Huwelijk tussen verkrachter en slachtoffer

Vrouwen moesten zich aan hun huwelijkse plichten houden en konden seks alleen weigeren in bepaalde gevallen, bijvoorbeeld als de man gek was, om te voorkomen dat men gemeenschap had op een heilige plaats (als men seks had in een kerk moest die opnieuw ingewijd worden), of als de man sodomie wilde plegen. Het concept van verkrachting binnen het huwelijk bestond niet in de middeleeuwen.

Verrassend genoeg bestonden er in de middeleeuwen wel straffen voor seksueel geweld, maar, zo benadrukt Harvey, die werden niet op grote schaal toegepast. In veel rechtsgebieden stond de doodstraf op verkrachting. Er zijn echter geen gevallen bekend van een Engelsman die in de middeleeuwen voor dat misdrijf is geëxecuteerd. In feite werd een huwelijk tussen de verkrachter en het slachtoffer als een goede oplossing beschouwd.

Enkel zwanger bij gelijktijdig orgasme

Over het algemeen geloofde men dat vrouwen alleen zwanger konden worden door seks in missionarispositie. Het was gebruikelijk dat een man minstens een uur op de vrouw bleef zitten, zelfs als hij (of zij) zich verveelde. Men geloofde dat vrouwen zaad produceerden als ze een orgasme kregen. De algemene wijsheid in de middeleeuwen was dat mannen en vrouwen bijna gelijktijdig moesten klaarkomen om tot bevruchting te komen.

De volkswijsheid was toen dat interessante posities tijdens de seks lichamelijke afwijkingen bij baby’s konden veroorzaken; sommige omstandigheden konden er zelfs toe leiden dat een vrouw een pad baarde. Seks met de vrouw bovenop en seks van achteren werden beschouwd als bijzonder schandelijke posities; die laatste werd geassocieerd met dieren. Van vrouwen die een tweeling baarden werd verondersteld dat ze het bed hadden gedeeld met twee mannen. Soms werd overspel bestraft met zware straffen, waaronder de dood.

Nog een uitsmijter: in de vroege middeleeuwen werd bestialiteit beschouwd als een kleine misdaad, het equivalent van masturbatie.