‘Sur L’Adamant’: «Waarom worden de gekken altijd weggestopt op lelijke plekken?»
De Franse documentairemaker Nicolas Philibert zoekt het boeiende leven waar hij het kan vinden: in een klein schooltje op het platteland (‘Être et avoir’), bij een orang-oetan in een zoo (‘Nénette’) of in een verplegingsschool (‘De chaque instant’). In zijn nieuwe film ‘Sur L’Adamant’, waarvoor hij op de Berlinale de Gouden Beer kreeg, neemt hij zijn camera mee naar een uniek project in Parijs: een drijvend dagcentrum voor psychiatrische patiënten.
L’Adamant is een ongewone plek. Hoe lang ken je het dagcentrum al?
Nicolas Philibert (kleine foto): «Ik had er al over gehoord voor het open was. Ik ben goed bevriend met een psychologe/psychiater, en 15 jaar geleden vertelde ze me dat ze zou helpen om het dagcentrum op te richten. Het project is ontstaan uit de samenwerking tussen een architectenbureau, psychiatrische zorgverleners en patiënten uit het centrum van Parijs. Maanden aan een stuk hebben ze regelmatig de koppen bij elkaar gestoken om die plek te realiseren.»
Hoe zijn ze er ooit opgekomen om dat dagcentrum op de Seine te bouwen?
«Er was in Parijs een psychiater die op zo’n rivierboot woonde. Ze hadden een eigen locatie, een gebouw van drie verdiepingen, maar dat was te duur en te klein. Ze liepen er de hele tijd trap op, trap af. Op een dag zei die psychiater ‘Het is genoeg geweest. Waarom worden de gekken altijd weggestopt op lelijke en onhandige plekken? Laten we zelf iets moois creëren.’ Zo is het begonnen.»
Einde jaren 1990 maakte je al eens een documentaire over de psychiatrische sector, ‘La moindre des choses’, over patiënten die een toneelstuk opvoeren. Waar komt je interesse in dat milieu vandaan?
«Het thema geestelijke gezondheid houdt me al bezig van toen ik een jaar of 20 was, van de ideeën van filosofen tot verhalen en romans. Al weet ik niet goed wat daarachter zit. Waarschijnlijk heeft het iets te maken met persoonlijke angsten of bekommernissen. Het komt erop neer dat ik ergens anders ga zoeken naar wie ik zelf ben. Voor mij is de psychiatrie een goed vergrootglas om naar de mensheid te kijken.»
Wat bedoel je daarmee?
«Het is een wereld die soms verontrustend is, maar hij kan ook echt stimulerend werken, je dingen bijbrengen en je horizon verruimen. Psychiatrische patiënten hebben soms een verrassend heldere en franjeloze blik op de realiteit. Ze kunnen extreem radicaal zijn. Ze geven je altijd stof tot nadenken en dwingen je om uit je comfortzone te stappen.»
Is geestelijke gezondheid vandaag nog altijd een taboe volgens jou?
«Ik merk dat psychiatrische patiënten vandaag nog steeds onzichtbaar blijven. Als samenleving willen we die mensen niet zien. De enige manier waarop we hen aandacht schenken, is als een mogelijk gevaar. Vaak is die angst bovendien compleet verzonnen. In Frankrijk, mijn land, komen die mensen enkel in het nieuws als onderwerp van een of ander fait divers, iets wat fout gelopen is. Anders hebben we geen oog voor hen.»
Steekt de overheid geen handje toe?
«Nee, de overheid laat de psychiatrische sector compleet aan zijn lot over. We willen vooral geen geld aan hen besteden. Want een schizofrene persoon die ongeneeslijk is, is een investering die niets oplevert. Het minste wat je kunt zeggen, is dat de geestelijke gezondheidszorg in Frankrijk er slecht aan toe is. De overheid doet niets om het beroep van psychiatrische zorgverlener aantrekkelijker te maken. Die mensen zijn totaal overwerkt en kunnen niet meer de tijd uittrekken om zich behoorlijk om de zieken te bekommeren. En wat is dan nog de oplossing? Zieke mensen opsluiten en kalmeermiddelen toedienen. Zorgverleners willen geen cipiers zijn. Ze willen die mensen helpen. Daarom moeten we initiatieven als ‘L’Adamant’ op handen dragen. Daar krijgen de patiënten tenminste de aandacht die ze verdienen. En ze worden er absoluut beter van.»
‘Sur l’Adamant’ speelt momenteel in de zalen.
Review 4/5
Op een mooi plekje in Parijs, aan de andere kant van de Gare d’Austerlitz, ligt op de Seine een opmerkelijk bouwwerk te dobberen. Het is opgetrokken uit hout, heeft twee verdiepingen en grote luiken die openklappen als de dagelijkse activiteiten van start gaan. Dit is het ‘Centre de Jour L’Adamant’, een psychiatrisch opvangcentrum waar mensen vrij langskomen. In zijn documentaire ‘Sur l’Adamant’ stelt de Franse regisseur Nicolas Philibert (‘Être et avoir’) enkele van die patiënten voor, net als de zorgverleners die alles in goede banen leiden. En het zegt alles over Philiberts enorme empathie dat hij geen enkel verschil maakt tussen beide categorieën. Hij heeft oor naar ieders verhaal (hoe bizar dat soms ook klinkt), neemt nooit een paternalistische houding aan en toont hoe de wederzijdse wisselwerking voor iedereen deugddoend is. Finaal is ‘Sur l’Adamant’ opgetrokken uit gewone momenten met gewone mensen, maar het resultaat is absoluut buitengewoon. Noem die Gouden Beer maar verdiend.