MOVIES. ‘Great Freedom’, over liefde in de mannengevangenis: «Homoseksualiteit als misdaad blijft een blinde vlek in onze geschiedenis»
In ‘Grosse Freiheit / Great Freedom’ toont de Oostenrijkse regisseur Sebastian Meise hoe gedetineerden in een Duitse gevangenis hunkeren naar liefde. De film wil op die manier iets vertellen over de criminalisering van homoseksuelen in Europa. Meise had echter nooit verwacht dat zijn gevangenisromance zo in de smaak zou vallen. Laat staan dat hij in Cannes in de prijzen zou vallen en maar net naast een Oscarnominatie zou grijpen.
Vanwaar je interesse in Paragraaf 175, het artikel uit het Duitse strafrecht dat tot 1969 homoseksualiteit strafbaar maakte?
Je mengt drie periodes van opsluiting door elkaar om het verhaal te vertellen van Hans, je hoofdpersonages. Waar komt dat idee vandaan?
«De drijvende kracht achter het verhaal is de dystopische wereld waarin de personages leven. Vergelijk het met ‘1984’ van George Orwell, waar je achter de tralies vliegt als je verliefd wordt. Ik bedacht me dat de gevangenis waarschijnlijk een wereld op zich is voor Hans. Het is een plaats waar hij telkens opnieuw naar terugkeert en waar hij ook telkens opnieuw de liefde beleeft. Het is sterker dan hemzelf. Zodra hij vrijkomt, wordt hij vervolgd omdat hij niet kan ophouden met zichzelf te zijn. Omdat hij telkens weer in de gevangenis belandt — in de kast, als het ware — begrijp je uiteindelijk wat het effect van die afzondering is op Hans. En bij uitbreiding ook het dwarse gedrag van gemarginaliseerde mensen in onze samenleving. Dat gedrag kan heteroseksuele mensen verbazen, of zelfs choqueren.»
Waarom heet de film ‘Grote Vrijheid’?
«Zo heet een van de eerste legale homobars die in Berlijn opdoken toen de wet veranderd werd, in Friedrichshain. Toen ik die naam hoorde, wist ik dat ik de titel voor mijn film gevonden had. Hij roept voor mij de vrijheid op die mijn personages behouden in hun hoofd. Vinden ze ook echt een vorm van vrijheid als ze hun liefde moeten beleven binnen de muren van een gevangenis? Dat is een andere vraag. Uiteindelijk laat een ‘dark room’ in een homobar zich wel ergens inspireren door de situatie van een gevangenis, al ondermijnt hij ze meteen ook.»
Heb je onderzocht hoe die liefdesrelaties in de gevangenis precies ontstonden?
«Zeker. En de conclusie is duidelijk: het traditionele idee van seks als een machtsmiddel dat de ene gedetineerde gebruikt om de andere te domineren, is een gigantisch cliché. Nee, die relaties zijn gebaseerd op de behoefte om samen te zijn met iemand anders en tederheid te beleven. De ex-gedetineerden met wie we gepraat hebben, bevestigen dat allemaal. Als ze hetero zijn, is het verhaal trouwens identiek. Dan zijn het mannen die nooit gedacht hadden aan fysieke liefde met een andere man, maar die het gewoon geen 15 of 20 jaar konden uithouden zonder menselijke warmte. Ze hebben ontdekt dat wij allemaal niet op zoek zijn naar een man of een vrouw, maar naar een medemens.»
Het valt inderdaad op hoeveel tedere scènes de film bevat.
«Ik heb ‘Grosse Freiheit / Great Freedom’ altijd gezien als een mix van gevangenisdrama en liefdesgeschiedenis. Twee personages die smachten naar menselijke warmte op een plaats waar de wreedheid heerst. Wat is er menselijker dan liefde zoeken om te vechten tegen wreedheid?»
Je won al verschillende prijzen, waaronder de Grand Prix van de sectie ‘Un Certain Regard’ in Cannes, en je greep maar net naast een Oscarnominatie. Verrast dat succes jou?
«Absoluut. Ik had het nooit verwacht, en ik heb moeite om het echt te vatten. Maar ik ben er uiteraard enorm blij mee. We hebben acht jaar aan deze film gewerkt, en er bestaat geen betere beloning dan te mogen vaststellen dat de mensen zin hebben om hem te bekijken.»
(vanuit Filmfestival van Cannes 2021)
Recensie Grosse Freiheit / Great Freedom ***
Wist je dat homoseksualiteit nauwelijks enkele decennia geleden nog een misdaad was in Duitsland en de rest van Europa? In die context van onderdrukking belandt de zorgeloze Hans (rol van Franz Rogowski) voortdurend achter de tralies. Hij vertikt het dan ook om zijn behoeften de mond te snoeren en in de pas te lopen. Paradoxaal genoeg zal hij in die grauwe plek, waar de cipiers nog meer homofoob geweld beoefenen, zijn mooiste liefdesverhalen beleven. Hoe breng je in een film zowel de gruwel als de schoonheid naar voren? ‘Grosse Freiheit / Great Freedom’ vindt het antwoord in een fascinerende hoofdacteur die eindeloze empathie opwekt, en in de kraakheldere boodschap die de regisseur wil meegeven. Sebastian Meise speelt een soort amoureuze ‘Cluedo’ die drie tijdperken overspant. Op die manier toont hij welke mentale gevolgen het isolement van een gevangenis (of een kast) kan hebben. Gemarginaliseerde mensen ontwikkelen angst voor hun situatie maar vinden er tegelijk ook troost. Een zoveelste bewijs dat de liefde sterker is dan het verstand.