Steeds meer beroepen zijn met uitsterven bedreigd
De lijst met knelpuntberoepen wordt jaar na jaar langer. De lijst van 2023 telt 234 beroepen of 27 meer dan in 2022. Meer dan één op de drie (36%) beroepen in Vlaanderen is een knelpuntberoep. En daar lijkt niet meteen verandering in te komen, ondanks inspanningen van de overheid.
Knelpuntberoepen zijn beroepen waarvoor werkgevers (nog) moeilijker geschikte werknemers vinden om de vacatures in te vullen. In 2018 stonden er 158 knelpuntberoepen op de lijst. Het cijfer zit dus duidelijk in de lift, op min of meer een stabilisering in coronajaar 2021 na.
Verpleegkundige staat (nog steeds) op stek één in de top tien. Op twee staat werfleider, gevolgd door technicus industriële installaties. Schoonmaken bij mensen thuis en bestuurder trekker-oplegger vervolledigen de top vijf. Medewerker in de fruitteelt (8), boekhouder en belastingadviseur (9) stonden vorig jaar niet in de top tien. Voorts zijn verderop de lijst ‘vaste waarden’ te vinden als ICT-profielen, horecapersoneel, begeleider kinderopvang en slager.
Dit jaar waren maatschappelijk werker, hotelreceptionist en podiumtechnicus de nieuwkomers op de lijst. Ook nieuwe bodemonderzoekers zijn schaars, net als medewerkers van uitvaartdiensten of keukenmedewerkers. Voorts zijn onder meer de trein- en metrobestuurder, heftruckchauffeur, diamantbewerker, slachter, winkelmedewerker en installateur liften nieuwkomers, net als de supportmedewerker ICT.
Vooral beroepen in bouw bedreigd
In februari van dit jaar trok de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV) nog aan de alarmbel: de zoektocht naar professionele vaklui wordt nog moeilijker, klonk het waarschuwend. Het overleg- en adviesorgaan van de Vlaamse sociale partners sprak over «prangende tekorten aan programmatie van bouwopleidingen» in onze middelbare scholen.
Dit schooljaar volgden amper 25 leerlingen de uitdovende richting dakdekker of dakwerker. In het schooljaar 2023-2024 wordt die richting alleen nog duaal aangeboden, afwisselend in een onderneming en op school. De specialisatierichting stukadoor zal in het schooljaar 2023-2024 niet meer aangeboden worden in de Vlaamse en Brusselse scholen.
Het blijft niet bij stukadoors en dakwerkers. Ook sanitaire en verwarmingstechnieken, binnen- en buitenschrijnwerk, interieur en ruwbouw zijn vaak blinde vlekken in het onderwijsaanbod, merkte de SERV op.
Vergrijzing is boosdoener
De belangrijkste oorzaak van de arbeidsmarktkrapte blijft de vergrijzing van de bevolking. Werknemers die op pensioen gaan, moeten vervangen worden, terwijl bedrijven ook willen uitbreiden. Zeker in de gezondheids- en welzijnssector is de vergrijzing een probleem. Anders gesteld: de uitstroom van gepensioneerden is groter dan de instroom van nieuwe arbeidskrachten.
Voorts blijven nog de gevolgen van de coronamaatregelen voelbaar. Sectoren die tijdelijk moesten sluiten, kennen grote, of nog grotere, aanwervingsproblemen. Tijdelijk werkloze werknemers kozen soms voor meer zekerheid bij een ander beroep of sector. Denk onder meer aan het horecapersoneel en nieuwkomers hotelreceptionist en podiumtechnicus.
Overheid als cruciale factor
De overheid speelt een sleutelrol in het aantrekkelijker maken van knelpuntberoepen. Zo werd in 2020 begeleider in de kinderopvang erkend als knelpuntberoep. Daarop werd een aantrekkelijke cursus gestart door de VDAB, met als doel om in twee jaar tijd 1.300 mensen op te leiden. Die ambitie werd ruimschoots gehaald, stelde Vlaams minister van Werk Jo Brouns (cd&v). In twee jaar tijd zijn 1.977 werkzoekenden begonnen aan de opleiding tot begeleider in de kinderopvang.
Een opleiding voor een knelpuntberoep betekent dat de cursisten hun uitkering behouden tijdens de opleiding. De inschrijvingskost en andere kosten worden door de overheid gefinancierd. Daar horen ook vervoerskosten en kosten voor kinderopvang bij.
Tegelijk is vorig jaar het aantal vacatures in de kinderopvang gestegen tot 6.912, over het hele jaar. Het ging om een nieuw record, tegenover de 6.267 van 2021. Er is dus nog wat werk aan de winkel.
Niet-EU-landen to the rescue
In een poging om de lijst met knelpuntberoepen in te korten, adviseren werkgevers en vakbonden de Vlaamse regering om meer over de grenzen van de Europese Unie te kijken. Bedrijven zouden sneller en vlotter werknemers van buiten de Europese Unie moeten kunnen aanwerven, aldus de SERV.
Concreet vragen vakbonden en werkgevers om de lijst met middengeschoolde functies waarvoor economische migratie mogelijk is, accurater te maken en meer te doen aansluiten bij de echte tekorten. Bonden en werkgevers adviseren om die lijst uit te breiden met 51 functies. Het gaat onder meer om het beroep van chauffagist, stukadoor, wegenwerker, chef-kok en slachter.
Minister Brouns wil de voorstellen onderzoeken, maar benadrukt ook de nood aan controle: «Migratie heeft een grotere impact dan uitsluitend de invulling van een vacature. Het is belangrijk om een degelijke controle te kunnen uitvoeren», klinkt het bij de minister. Hij wijst onder meer op de grootschalige fraude die aan het licht is gekomen op de werf van Borealis. Bij de bouw van de fabriek in de Antwerpse haven bleken buitenlandse arbeiders er illegaal aan de slag, in slechte omstandigheden.