Totemisatie bij de Vlaamse scouts onder de loep genomen
Hoewel antropologen hun heil vaak ver van huis zoeken, zocht Emma Caals (KU Leuven) het in haar dichte omgeving. Voor haar scriptie onderzocht ze de naamgeving, of totemisatie, bij de Vlaamse scouts. «Door het krijgen van hun totemnaam, krijgen scouts hun plaats binnen de groep.»
Weerspiegelend Oranje Wereldwijze Wasbeer, Perzikroze Pittige Pinguïn of Veelzijdige Mahoniehoutbruine Pientere Patrijs. In scoutsgroepen geven leiding en leden elkaar totemnamen. Die namen krijgen vaak de vorm van een combinatie van een kleur, een bijvoeglijk naamwoord en een dierennaam. Voor buitenstaanders heeft dit vreemd fenomeen wat weg van een sektarische traditie. Maar binnen de groep zien ze dat anders: «Toen ik mijn totemtekst aan mijn moeder -zelf een oud-scout- voorlas, was ze ongelooflijk trots. Ze vond het ‘beter dan m’n beste schoolrapport», vertelt antropologe Emma Caals, aka Bewonderswaardige Spitssnuitdolfijn. Zij observeerde voor haar masterproef de totemisatie bij drie scoutsgroepen in de regio van Sint-Niklaas en ging in gesprek met betrokkenen.
Je totemnaam als spiegelbeeld
Totemisatie is in de eerste plaats een ritueel van naamgeving. Door het krijgen van een naam krijgt een scout zijn plaats binnen de groep. Die naam is niet willekeurig. Scouts krijgen bij hun totemnaam ook een totemtekst die uitlegt waarom die naam bij hun past. Zo kreeg ‘Charismatische Waterwolf’ haar totemnaam omdat ze «vanaf de eerste ontmoeting een blijvende indruk nalaat». «Het is de bedoeling dat de scout zichzelf herkent in de totemtekst. Het zoeken naar een passende totemnaam brengt dus een grote verantwoordelijkheid met zich mee», zegt Caals. Daarbij zet de naam ook aan tot reflectie en introspectie. «Nu weet ik wat mensen over mij denken», vertelde scoutsleider Honinggele Solidaire Spitssnuitdolfijn. «De leiders reflecteerden over mijn plaats en rol in de groep. Als ik soms op een bepaalde manier handel, vraag ik me af of dat wel past bij wie ik ben.» Veel oud-scouts blijven hun totemnaam- en tekst dan ook hun hele leven lang koesteren.
Nachtelijk initiatieritueel
De totemnaam krijg je niet zomaar. Er is een groot ritueel aspect aan verbonden. Tijdens een avondceremonie aan een kampvuur zal de leidinggevende de totemnaam meedelen aan de groep en aan de totemisant. De onthulling krijgt vaak een dramatische toets. Bij sommige scoutsgroepen roept de totemisant de kersverse naam in de vier windrichtingen terwijl de groep in een cirkel rondom hem of haar de totemnaam in koor nafluistert. Hoewel de sfeer wat ludiek mag zijn tijdens de ceremonie, verwachten leidinggevenden wel respect voor de totem en hechten ze er veel belang aan: «Zolang je geen totemnaam hebt, ben je nog geen échte scout.»
De traditionele jeugd van tegenwoordig
«Scouts staan weinig stil bij de oorsprong van totemisatie, maar leiding en leden hebben wel een duidelijk idee wat een ‘goede’ totemisatie is en wat niet», zegt Caals. Leiders baseren zich bij het organiseren van de totemceremonie in de eerste plaats op de totemisatie die ze zelf als lid beleefden. Hoewel de handelingen tijdens het ritueel jaar na jaar kleine en grote verschillen tonen, blijft de kern wel dezelfde. «Je zou het misschien niet verwachten van de gemiddeld twintig jaar oude leiding, maar ze houden krampachtig vast aan het idee van ‘de traditie van totemisatie’ en willen die ook in stand houden.» Ze willen hen tonen hoe een ‘goede’ totemisatie eruitziet voor het voorbestaan van de traditie.
Geen versteende traditie
De traditie is nochtans niet eigen aan de Belgische cultuur. De grondleggers van scouting in Europa haalden inspiratie uit de gebruiken van Inheemse Amerikaanse volkeren en gebruikten totems als pedagogisch middel in de scoutswerking. Sindsdien is de traditie aangepast en ingeburgerd. «Momenteel staan scouts daar nog niet bij stil, want ze ervaren het als een authentieke traditie. Maar we worden als maatschappij wel kritischer over die oorsprong waardoor er waarschijnlijk een moment zal komen waarop die discussie wel gevoerd wordt.» Veranderingen aan de totemisatietraditie gebeurden al. Zo zijn er al een heleboel negatieve totems met voornamelijk negatieve eigenschappen geschrapt. «Totemisatie wordt gezien als iets voor het individu. Daarvoor moet niet alles verbloemd worden, maar het is toch vooral een compliment of om iemand een plaats geven binnen de groep.» Ook de archivaris van het Scouts en Gidsen Museum is zich bewust dat totemisatie geen versteende traditie is: «Als de totemtraditie in de toekomst nog blijft bestaan, zal dat alleszins niet meer in dezelfde vorm zijn. Ach ja, iedereen moet mee met de tijd, zeker?»