Bijna 3 miljoen euro voor auteurs eerste foto van zwart gat

Het internationaal team van Event Horizon Telescope, onder leiding van de Amerikaanse astronoom Shep Doeleman, pakte op 10 april uit met een wereldprimeur: een eerste foto van een zwart gat. Dat liet zich verschalken in het centrum van sterrenstelsel M87 alias Messier 87. De foto toont een donkere vlek, omgeven door een heldere ring van licht.

Zwarte gaten, waarvan het bestaan ook alweer door Albert Einstein is voorspeld, zijn objecten van extremen. Het zijn overblijfselen van ontplofte sterren, super- of hypernova's. Als de kern van die ster meer dan ongeveer 5 keer zo zwaar is als de Zon implodeert de kern van de ster uiteindelijk tot een zwart gat.

Optisch lang niet zichtbaar

De massa van een zwart gat is zo sterk samengeperst dat er niets aan zijn enorme hoge aantrekkingskracht ontsnapt, ook licht niet, in welke golflengte dan ook. Vandaar de naam 'zwart gat' want het was tot nu toe optisch niet zichtbaar en er waren tot nog toe alleen artistieke impressies van gemaakt. Het ding slokt verder alle materie in de omgeving op waardoor de massa en dus ook gravitatie of zwaartekracht nog stijgt.

Het zwart gat kromt de ruimtetijd en verhit omringend materiaal tot superhoge temperaturen. Zwarte gaten bevinden zich wellicht in bijna alle sterrenstelsels. Sommige hebben hun aanwezigheid onrechtstreeks wel al verraden, precies door wat er gebeurt terwijl zij omgevende materie oppeuzelen.

Telescoop zo groot als de aarde

Om een eerste foto te kunnen maken, is het internationale Event Horizon Telescope opgezet. Het beslaat een netwerk van acht radiotelescopen op vier continenten - waaronder de ALMA en de Apex van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO - , om gecombineerd een supertelescoop te scheppen waarvan de diameter zo groot is als die van onze planeet. Ter vergelijking: zo moet het mogelijk zijn vanuit een café in Parijs een krant in New York te kunnen lezen, zegt de ESO.

De door die interferometrie verzamelde data zijn dan samengebracht in het Max-Planck Instituut voor Radio-Astronomie in Bonn. De foto kwam in 2017 tot stand dankzij simultane observaties van van acht radiotelescopen verspreid over onze planeet.