"De wereld heeft meer dan ooit nood aan Lisbeth Salander"
David Lagercrantz is nog steeds in shock. Toen de Zweedse uitgever Norstedts eind 2013 bekendmaakte dat er een vierde deel in de Millennium-reeks aankwam, sloeg het nieuws in als een bom in Zweden. «De voorbije maanden waren absolute waanzin. De media gingen in overdrive, en het hele land kon mijn bloed wel drinken.»
Lagercrantz kan er intussen om lachen, maar hij is duidelijk erg geschrokken van de controverse. «De kranten legden me op de rooster als een politicus te midden van een schandaal, en ik kreeg op sociale media verschrikkelijke verwijten naar het hoofd geslingerd. Ik probeerde uit te leggen dat het uiteindelijk maar een boek was, maar de Millennium-trilogie is een waar icoon in dit land. Ik moest dus wel een goed boek schrijven, of ik kreeg de hele wereld over me heen.»
«De druk was erg groot, maar ik ben nog journalist geweest, dus ik hou er wel van. Net alsof je een goed verhaal hebt op enkele minuten voor de deadline, dan ga je ook harder werken.» En toen liepen, net na de verschijning van ‘Wat ons niet zal doden', de eerste positieve recensies binnen. «Plots liep het helemaal anders.»
U bent intussen een gelukkig man?
«Toch wel. Ik krijg zo veel liefde van de fans. Goeie recensies zijn één ding, maar het is nog fijner om te horen dat ook de lezers ervan houden. Veel fans van Lisbeth Salander hebben me bedankt. ‘Ze is eindelijk terug!' Dat maakt me erg gelukkig.»
Hoe kwam Larssons familie bij u terecht?
«Zij hebben de beslissing gemaakt samen met de uitgever, dus moeten zij die vraag eigenlijk beantwoorden. Maar ik heb de voorbije jaren aangetoond dat ik verschillende genres kan schrijven. Ik ben een acteur-schrijver, ik kruip in verschillende rollen. Zo heb ik een roman geschreven over Alan Turing, de Britse wiskundige die de codetaal van de nazi's wist te ontcijferen tijdens WO II. Dat was een vrij intellectueel boek, maar enkele jaren later schreef ik ook een biografie over Zlatan Ibrahimovic, een voetbalster uit de getto's.
«Bovendien voel ik me al mijn hele leven aangetrokken tot genieën, en Lisbeth Salander is helemaal mijn type. Ik kon mezelf als oud-journalist ook goed inleven in Mikael Blomkvist. Maar de allerbelangrijkste reden is, denk ik, dat ze de passie van mijn gezicht konden aflezen. Ik wilde dat boek zo graag schrijven.»
Was u voordien al een Larsson-fan?
«Best wel ja, en vooral van Salander. Vroeger hadden we de heldin die in een kasteel op haar prins en zijn witte paard wachtte, maar zij is helemaal het tegenovergestelde. Zij is de vrouw die weigert slachtoffer te zijn. Ze is een vechter en een denker, en een van de meest iconische personages in de populaire cultuur. Het was een voorrecht om haar verhaal verder te zetten, maar ook best angstaanjagend.»
Hoe moeilijk was het om met een wit blad papier te beginnen?
«Boeken schrijven is altijd moeilijk, maar hier moest ik twee soorten research voor doen. Eerst en vooral moest ik het Millennium-universum van buiten leren, en daarna moest ik me ook verdiepen in de wereld van het hacken. Het kostte ook wat tijd om de personages te doorgronden. Dat was best moeilijk in het begin. Ik probeerde wat emotie in Lisbeth te stoppen, maar gaandeweg begreep ik dat ik voor haar de juiste onderwerpen moest vinden. Dan komt ze pas echt tot leven. Ik heb een zwaar gevecht geleverd tijdens het schrijven. Maar doodsbang zijn is niet altijd slecht, het houdt je gaande.»
Kreeg u richtlijnen voor u eraan begon?
«Nee, helemaal niet. We hadden allemaal hetzelfde doel, en dat was een goed boek schrijven. De lezers moesten zich erin thuisvoelen en het Millennium-universum herkennen, maar ik moest er ook mijn eigen passie in kwijt. ‘Doe net zoals je andere boeken, maar blijf trouw aan de personages', zei de Larsson-familie. Met mijn uitgever had ik na de eerste honderd pagina's een leuke discussie, net of we bij een boekenclub zaten. ‘Zou Mikael dit of dat doen? En hoe kunnen we Lisbeth laten groeien?' Maar niemand zei me wat ik moest doen.»
Wat zou Stieg Larsson van uw boek hebben gevonden?
«Ik kan niet spreken voor de doden, dat doen anderen al genoeg. Maar ik heb mijn uiterste best gedaan en harder dan ooit gewerkt. Ik probeerde me aan zijn leefwereld te houden, en we delen ook dezelfde idealen als het gaat om de strijd voor vrouwenrechten en tegen racisme. Lisbeth en Mikael bleven zichzelf, maar natuurlijk is het mijn eigen interpretatie van de personages. Ik doe niet alsof ik Stieg Larsson ben. Ik erfde de personages, net als een filmregisseur die een nieuwe Batman- of Spidermanfilm maakt. Je stopt er iets van jezelf in, anders lijkt het nergens naar. Het boek is dus een coalitie tussen Larsson en ik.»
‘Wat ons niet zal doden' gaat over NSA-spionage.
«Toen ik begon te schrijven werd het nieuws beheerst door klokkenluider Edward Snowden. De hele kwestie was een typisch Larsson-onderwerp, vond ik. Hij was erg eigentijds en sceptisch ten opzichte van grote instellingen. Toen hij nog leefde, werden hackingaanvallen uitgevoerd door outlaws zoals Lisbeth Salander, maar vandaag doen de staat en de veiligheidsdiensten dat. Misschien luisteren ze ons nu zelfs wel af. We leven in een wereld waarin we Lisbeth Salander meer dan ooit nodig hebben.»
Uw boek is omstreden door de ruzie over Larssons nalatenschap tussen zijn familie en zijn partner Eva Gabrielsson.
«Ik heb Eva nog nooit ontmoet, maar ze is heel boos op me. De familie heeft geprobeerd een akkoord te bereiken maar dat is niet gelukt. Ik voel echt mee met haar, want het moet voor haar niet gemakkelijk zijn geweest. Ze is haar partner verloren, en dan was er die hele kwestie over zijn auteursrechten. Ik begrijp dus dat ze boos is, maar ik hoop dat ze ooit trots kan zijn.
«Ik geloof echt dat dit boek goed is voor Larsson als schrijver. Zijn nalatenschap en zijn legendarische personages leven verder, en een nieuwe generatie begint nu zijn boeken te lezen. Zijn werk wordt weer besproken en bediscussieerd. Ik heb nog nooit een schrijver ontmoet die wil dat zijn boeken in vrede rusten. Toen hij nog leefde kenden mensen hem amper en had hij niet veel succes, en nu is hij een legende!»
De suggestie dat u dit voor het grote geld doet, wuift u weg.
«Dat is inderdaad bullshit. Mijn boek over Zlatan Ibrahimovic heeft behoorlijk wat opgebracht, dus ik heb dit uit pure passie gedaan. Ik kon simpelweg niet aan de uitdaging weerstaan. En ik weet dat ik er de rest van mijn leven spijt van zou hebben als ik nee had gezegd.»
De familie staat alle winst op dit boek af aan Larssons magazine Expo.
«Inderdaad, en ikzelf geef ook een deel weg aan organisaties die jonge mensen aan het lezen zetten. Wie goede boeken leest, wordt geen racist of fundamentalist. Het antiracistische Expo was Larssons levenswerk, en meer dan ooit is het nu van belang. De strijd tegen racisme, tegen onverdraagzaamheid en voor een gastvrij Zweden, dat zijn de belangrijke kwesties van onze tijd, en zeker nu met de vluchtelingencrisis. We moeten zorg dragen voor elkaar, en vooral voor wie de oorlog in Syrië ontvlucht.
«Dat mensen dit boek lezen en ervan houden, daar zie ik dus geen probleem in. Ik ben er trouwens zeker van dat we ons daar het hoofd niet meer over zullen breken in tien jaar tijd. We hebben met Lisbeth Salander een personage tot leven gewekt dat mensen nodig hebben, dus waarom zouden we ermee ophouden? Als ik er ook maar enige twijfel over had gehad, dan had ik dit boek niet geschreven.»
U maakt zich zorgen over het Zweden van vandaag?
«Een deel is nog steeds erg verdraagzaam, en waarschijnlijk zijn we een van de meest tolerante landen ter wereld. Maar er is ook een steeds groter wordend stuk van de bevolking dat onverdraagzaam is. Er zit nu zelfs een racistische partij in het Zweedse parlement (de Zweedse Democraten, red.), en de sociale media staan bol van de haatberichten. Ooit was Zweden een gelijk land, maar dat is niet langer zo.
«Een democratie heeft goede journalisten nodig, zoals Mikael Blomkvist. Alles gaat tegenwoordig zo snel, alles draait om kliks op sociale media. Niemand begrijpt nog wat er echt gaande is, alleen de sensatie blijft over. We hebben nood aan trage journalisten die dieper graven, maar er is geen geld meer. De kwaliteitskranten bloeden en je kunt amper winst halen uit het internet. Wie een uitdagend artikel schrijft over de complexiteit van het leven, over de realiteit dus, krijgt geen kliks. Maar hoe harder je roept en hoe vulgairder je bent in de krant, hoe meer reactie je op sociale media krijgt. Ik maak me echt zorgen.»
Schrijft u ook een vijfde deel in de reeks?
«Dat zijn we zeker aan het bespreken, maar er is nog niets beslist. Wat ik wel weet, is dat ik niet nog tien Millennium-boeken ga schrijven. Ik wil niet voor de rest van mijn leven Stieg Larsson zijn.»
Eldrid Deleu
‘Wat ons niet zal doden' van David Lagercrantz is uit bij Signatuur.