Fotografe Heleen Declercq: "Jonge mensen vertellen heel los over zichzelf. Volwassenen zijn vatbaarder voor censuur"
Je gaat tewerk onder het label HDC foto/film. Wat doe je het liefst?
“Na mijn middelbare schoolcarrière op Sint-Lukas heb ik éénduidig gekozen voor de opleiding documentaire aan het RITCS. Documentaires maken omvat veel meer dan fotografie. Foto zit in film, maar film zit niet in foto. Dat neemt niet weg dat je met een foto ook een verhaal kunt vertellen – al is dat veel vluchtiger. Bovendien haal ik voor mijn documentaires veel meer inspiratie uit fotoboeken dan uit andere films.”
Jouw visuele stijl is opvallend door de close shots. Welk effect probeer je daarmee te creëren?
“In een gezicht valt vaak veel af te lezen dat je met woorden niet gezegd krijgt. Met zowel mijn fotografisch als documentair werk heb ik als doel een emotie los te weken bij de kijker, of dat nu lachen of huilen is. Je hoort mensen weleens zeggen dat niemand op kunst zit te wachten, maar ik bekijk dat omgekeerd. Je moet juist proberen met iets naar buiten te komen waarvan mensen niet wisten dat ze erop aan het wachten waren.”
Heb je dat al eens kunnen bereiken?
“Vorig jaar heb ik een documentaire gemaakt over twee jongens van Marokkaanse afkomst die tijdelijk alleen woonden in Antwerpen omdat hun moeder in coma lag in het ziekenhuis. De oudste jongen was pas vijftien maar moest zorgen voor zijn kleine neefje, terwijl hij zelf een vaderfiguur miste. Tijdens het draaien is zijn moeder gestorven aan een hartstilstand. Ik was zelf zo van de kaart dat ik het gevoel had dat mijn beelden niet konden overbrengen hoe heftig de situatie was. Toch reageerden mensen heel betrokken, en beseften ze door het verhaal van de jongens dat ze het zo slecht nog niet hebben.”
Heb je dat al eens kunnen bereiken?
“Vorig jaar heb ik een documentaire gemaakt over twee jongens van Marokkaanse afkomst die tijdelijk alleen woonden in Antwerpen omdat hun moeder in coma lag in het ziekenhuis. De oudste jongen was pas vijftien maar moest zorgen voor zijn kleine neefje, terwijl hij zelf een vaderfiguur miste. Tijdens het draaien is zijn moeder gestorven aan een hartstilstand. Ik was zelf zo van de kaart dat ik het gevoel had dat mijn beelden niet konden overbrengen hoe heftig de situatie was. Toch reageerden mensen heel betrokken, en beseften ze door het verhaal van de jongens dat ze het zo slecht nog niet hebben.”
"In deze prestatiemaatschappij is het soms moeilijk om niets te doen"
Wil je ogen opentrekken?
“Ik wil stereotiepen doorbreken. Mensen die racistische praat verkopen, zijn heel vaak individuen die zelf maar weinig in contact komen met andere huidskleuren. Daarom wil ik graag een inkijk geven in het leven van andere culturen. Veel documentairemakers gaan nu naar het buitenland, maar bij ons zijn ook zo veel onvertelde verhalen waarvan mensen versteld zouden staan dat ze hier gebeuren.”
Heb je het soms het gevoel dat je andermans leven binnenvalt?
“De mensen die ik volg moeten wennen aan mij, maar ik ook aan hen. Gelukkig ebt die verlegenheid geleidelijkaan weg. Ik hou ervan om met mijn personages een band te creëren, zodat ik steeds dichterbij kan gaan. Bovendien geeft het heel veel voldoening als je erin slaagt iets terug te geven. De Marrokaanse jongen die ik heb geportretteerd heeft mij achteraf bedankt voor alles. ‘Je bent als een zus', zei hij liefdevol. Ook al kon ik geen financiële hulp bieden, ik heb wel iets voor hem kunnen betekenen.”
Zowel in jouw foto's als documentaires portretteer je vooral jongeren. Wat vind je zo boeiend aan het jonge leven?
“De overgangsfases die zo allesbepalend zijn tijdens het opgroeien fascineren me. Ik wil begrijpen waarom veel jongeren uit de buitenwijken rondhangen in de stad en stommiteiten uithalen. Jonge mensen vertellen ook veel losser over zichzelf. Volwassenen censureren hun verhaal, omdat ze zich bewust zijn van mijn macht als maker om de beelden te manipuleren.”
Hoe ervaar jij het zelf om jong te zijn anno 2016?
“Het is een mes dat aan twee kanten snijdt. Enerzijds ben ik omgeven door creatieve mensen die ambitieus voor hun projecten gaan. Anderzijds weet de jeugd in deze prestatiemaatschappij niet meer wat het is om niets te doen. Dat probleem stel ik ook bij mezelf vast: als een turbo gebruik ik al mijn energie tot ik in een put beland. Ikzelf geraak daar altijd uit, maar bij andere mensen leidt dat tot depressie en burn-out. Daarom heb ik onlangs een experimentele documentaire gedraaid met een vrouw die naakt in de ijskoude zee duikt in Göteborg, Zweden. Ik heb dat deze zomer zelf ervaren toen ik uit de sauna kwam, alleen was het water toen zeventien graden in plaats van drie. (lacht) Als je in het koude water springt, voel je meer dan ooit dat je als mens bestaat uit vlees en bloed, en kun je op dat eigenste moment aan niets anders denken dan aan jezelf. Dat ultieme één zijn met jezelf wilde ik vatten in mijn documentaire.”
Stel: je krijgt tijd en geld om een langspeeldocumentaire te draaien. Welk onderwerp zou je dan kiezen?
“De Londense grime scene waarin veel Britse rappers zich bewegen. Veel muzikale documentaires over hiphop blijven aan de oppervlakte. Je ziet vaak dezelfde vragen terugkeren, zoals ‘waar maak je muziek?' of ‘wanneer ben je voor het eerst met hiphop in contact gekomen?'. Ik wil vooral te weten komen welke persoon er áchter een muzikant verborgen gaat en welke bezigheden die heeft naast beats creëren. Waarin schuilen de kleine dingen die een artiest verzwijgt, maar die wel zichtbaar zijn in een houding of vluchtige blik? Dát maakt de mensen uit die wereld zo boeiend.”
Wie is Heleen Declercq?
Heleen Declercq is vergroeid met haar camera zoals een beeldhouwer met zijn houweel. De 21-jarige studente zit in haar laatste jaar documentaire aan het RITCS, maar zowel haar filmisch als fotografisch werk reikt nu al buiten de schoolmuren. Zo verschijnen haar foto's op de website van de online community Chase en werkt ze momenteel aan een korte documentaire voor de ‘4x7'-reeks op Canvas.
Tekst Charlotte De Cort