Gedrag leerkrachten speelt rol in sociaal gedrag leerlingen

De speelplaats van de lagere school is de plek bij uitstek waar vriendschappen ontstaan. Maar helaas vormt het ook het toneel van zogenoemde ‘relationele agressie' tussen kinderen. Denk aan roddelen, medeleerlingen uitsluiten en negeren. “Dit gedrag komt maar al te vaak voor in lagere scholen en neemt toe met de leeftijd”, zo stelt Weyns. “Studies wijzen bovendien op langdurig negatieve effecten voor slachtoffers zoals eenzaamheid en depressie.” In haar scriptie focuste Weyns op het belang van de leerkracht in dit gedrag. “Leerkrachten hebben een belangrijke voorbeeldfunctie, maar verrassend genoeg werd hun rol in de ontwikkeling van roddelen en buitensluiten bij kinderen tot heden amper onderzocht.”

Het gedrag van de leerkracht

In Weyns haar onderzoek werden 30 klassen, met in totaal 570 leerlingen, van het tweede tot en met het vierde leerjaar gevolgd. In het begin van het tweede leerjaar bekeek ze hoe de leerkrachten met de leerlingen omgingen. Geeft de leerkracht veel complimenten? Steekt hij of zij zijn duim op als kinderen iets goed doen? Of geeft de leerkracht leerlingen vooral negatieve opmerkingen en boze blikken en dreigt hij of zij met straffen? Verder bevroeg ze de leerkrachten en leerlingen op vijf momenten tijdens die drie jaar over relationele agressie. Via statistische analyses bracht ze de evolutie van de relationele agressie en de rol van het leerkrachtgedrag in kaart.

Voorbeeldfunctie

De resultaten zijn opvallend. De mate waarin kinderen roddelen en elkaar buitensluiten nam ook bij de Vlaamse leerlingen toe naarmate ze ouder werden. Opmerkelijk is dat de manier waarop de leerkracht van het tweede leerjaar zich in de klas gedroeg een duidelijk effect had. Weyns: “We merkten dat als leerlingen in de klas zitten bij een leerkracht die hen veel prijst, de ontwikkeling van relationele agressie vertraagt. Wanneer leerkrachten veel negatieve opmerkingen maken, worden kinderen sneller relationeel agressief. Een mogelijke verklaring is de voorbeeldfunctie die leerkrachten vervullen. Als zij leerlingen positief benaderen, krijgen die het signaal dat dit een goede manier is om anderen te behandelen. Door zich negatief te gedragen, geven ze leerlingen de indruk dat dit een gepaste manier is om met anderen om te gaan.” Een andere opmerkelijke bevinding is dat leerkrachten gemiddeld zeven tot acht keer meer negatieve opmerkingen dan positieve complimenten geven aan hun leerlingen.

Weyns: “De studie biedt goed en slecht nieuws. Het slechte nieuws is dat leerlingen gedurende de lagere school steeds meer roddelen en elkaar buitensluiten. Het goede nieuws is dat het gedrag van leerkrachten tegenover leerlingen deze toename kan bufferen. We kunnen dus concrete stappen zetten om relationele agressie bij kinderen te verminderen. Hierbij is het belangrijk dat leerkrachten zich meer bewust worden van de invloed die zij onbedoeld uitoefenen op de sociale relaties van kinderen.”

Tessa Weyns neemt deel aan de Vlaamse Scriptieprijs en Klasseprijs. Meer info op www.scriptieprijs.be