Hoe leren kinderen liegen en hoe laat je ze de waarheid vertellen?

Kinderen leren te liegen wanneer ze een jaar of 2 oud zijn. De eerste leugens zijn voornamelijk ontkenningen van dingen die ze hebben uitgespookt die normaal niet mogen. Vanaf hun derde levensjaar leren ze ook 'positieve leugens' vertellen. Dat zijn leugens die anderen ten goede komen of omdat het beleefd is. Als een kind bijvoorbeeld een verrassing heeft voor zijn moeder, zal het niet vertellen wat het is. En als het een cadeautje krijgt, zegt het netjes 'dank u wel', ook als het niet tevreden is met het cadeau. Het vertellen van dit soort leugens is een belangrijke sociale vaardigheid.

Jonge kinderen leren automatisch te liegen als daar cognitief en sociaal klaar voor zijn. Om te kunnen liegen moeten ze begrijpen dat anderen hun eigen opvattingen hebben en dat die niet noodzakelijk dezelfde zijn als die van hun. Een kind moet zich ook kunnen realiseren dat anderen dingen kunnen geloven die niet kloppen. Dat is een vaardigheid die theory of mind wordt genoemd en die zich langzaam ontwikkelt in de kleuterjaren.

Als kinderen beter begrijpen wat anderen denken en voelen, leren ze wanneer het gepast is om te liegen en om dat op een overtuigende manier te doen. Overtuigend liegen is moeilijk voor jonge kinderen. Ze vertellen de leugen wel, maar vallen snel door de mand als je doorvraagt. Als kinderen ouder worden, leren ze te begrijpen dat ze hun antwoorden op vervolgvragen moeten afstemmen op hun leugen. Gemiddeld valt 74% van de kinderen tussen 3 en 5 jaar door de mand als er een vervolgvraag werd gesteld. Bij kinderen tussen 3 en 4 jaar was dat zelfs 80%. Dat percentage (50%) lag veel lager bij 6 en 7-jarigen.

Voortdurend liegen is echter ook een teken dat een kind zich sociaal en cognitief minder goed heeft ontwikkeld dan zijn leeftijdsgenoten. Kinderen die veel liegen zijn vaker agressief en vertonen meer crimineel en storend gedrag. De negatieve effecten zijn afhankelijk van het feit of anderen er achter komen dat het kind liegt. Of kinderen die veel liegen maar nooit betrapt worden ook negatieve effecten ervaren is niet bekend.

Hoe zorg je ervoor dat je kind de waarheid vertelt?

Een nieuw onderzoek met kinderen tussen 4 en 8 jaar oud werpt een nieuw licht op de beste manier om je kind de waarheid te laten vertellen. De onderzoekers plaatsten een luidruchtig speeltje achter het kind zodat het niet kon zien wat het was. De onderzoeker liet toen het kind alleen en vroeg om niet te kijken naar het speeltje terwijl hij weg was.

Ongeveer 80% van de kinderen keken toch om. Wanneer de onderzoeker terugkwam, vroeg hij of het kind had gekeken. 67,5% van de kinderen besloten te ontkennen en dus te liegen.

Daarna besloten de onderzoekers te dreigen met een straf om de waarheid te achterhalen, vertelden ze dat ze blij zouden zijn als het kind de waarheid zou spreken en dat het kind de waarheid moest vertellen omdat dat het juiste is om te doen.

80% van de kinderen bleef liegen ondanks het dreigement dat er een straf zou volgen. Zeggen dat de waarheid vertellen de onderzoeker blij zou maken, had wel een gunstig effect. Maar 50% van de kinderen bleef liegen. Zeggen dat de waarheid het juiste is om te doen, deed de kinderen twijfelen. 40% besloot de waarheid te vertellen, maar alleen als er beloofd werd dat er geen straf zou volgen. Werd er wel een straf aan vastgeknoopt dan verkoos 80% van de deelnemers om toch te blijven liegen.

Als je als ouder dus wil dat je kind de waarheid vertelt, stel het kind dan gerust dat het niet in de problemen komt door alles op te biechten en zeg dat je blij zal zijn als het kind de waarheid vertelt. En dan moet kun je alleen maar hopen dat je kind niet tot de 40% behoort die koste wat het kost blijft liegen.