"Mama zegt dat ik ziek ben": het onderschatte probleem van Münchhausen by proxy

"Altijd is moeder bij me, ik word er soms gek van. Ik moet steeds vaker zeggen dat ik buikpijn heb. Het lijkt wel of ze opgelucht is zodra ik het gezegd heb. Toch doe ik het maar, want dan is mijn moeder ook wat liever voor mij. Soms voel ik me schuldig omdat ik er niet zeker van ben of ik echt een ziekte heb."

Bovenstaand fragment komt uit 'Jij bent een verschrikkelijk kind' van Nina Blom, een autobiografische roman over Münchhausen by Proxy, een ernstige vorm van kindermishandeling. Bachelor in de pediatrie Annelies Wendrickx (Thomas More) schreef er haar bachelorproef over.

"De dader, meestal de biologische moeder, verzint allerlei symptomen waaraan het kind zou lijden. Soms gaat ze ook effectief over tot fysieke mishandeling. En dat allemaal met maar één doel: artsen en verpleegkundigen om de tuin te leiden zodat ze het slachtoffer behandelen of onderzoeken."

Toch niet zo zeldzaam?

Van de tienduizend meldingen van kindermishandeling in België uit 2017, was er bij amper veertig gevallen een vermoeden van Münchhausen by Proxy. Een zeer zeldzame aandoening… of toch niet?

Volgens Annelies Wendrickx zijn deze cijfers waarschijnlijk een ruime onderschatting van het werkelijke aantal gevallen. "Artsen hebben een zeer groot vertrouwen in de oprechtheid van een moeder als het over haar kind gaat. Ze nemen het bij hun diagnose vaak niet in overweging dat er sprake is van mishandeling."

Verstikken

Toch kunnen de gevolgen ernstig zijn. Meestal begint het bij verzinnen van allerlei symptomen, zoals stuipen, of voegt men bijvoorbeeld bloed toe aan de luier. Sommige daders evolueren naar het effectief vergiftigen en verstikken van het kind.

"In maar liefst 6 tot 9% van de gediagnosticeerde gevallen overlijdt het kind en ongeveer hetzelfde percentage krijgt te maken met blijvende letsels of langdurige handicaps. Ook de andere kinderen in het gezin vertonen vaak medische symptomen met een verdachte oorsprong."

Het syndroom is helaas moeilijk op te sporen. Toch zijn er een aantal kenmerken die kunnen opvallen: "Zo reageren daders vaak enthousiast op drastische medische interventies, maar reageren ze amper opgelucht bij negatieve resultaten. De moeders tonen zich vaak zeer bezorgd en proberen op allerlei manieren een band op te bouwen met het medische personeel."

Alarmsignalen

Annelies Wendrickx ontwikkelde voor haar bachelorproef een screeningsinstrument voor artsen en verpleegkundigen, een vragenlijst waarbij ze hun eigen vermoeden kunnen toetsen aan deze alarmsignalen. "Zo'n screeningsinstrument kan het bewustzijn bij het medisch personeel verhogen. En dat is belangrijk, want zo beperken we de mogelijke langetermijneffecten van mishandeling. Hoe vroeger we erbij zijn, hoe beter."

Maar zelfs als er een vermoeden is, blijft het een grote uitdaging om de mishandeling te bewijzen. "In 54% stopt het misbruik niet bij een ziekenhuisopname. Daarom moet je dader en slachtoffer al volledig van elkaar afzonderen, om na te gaan of de symptomen al dan niet afnemen. In uitzonderlijke gevallen wordt de interactie tussen de vermoedelijke dader en slachtoffer stiekem gefilmd in het ziekenhuis, maar dat is een controversiële maatregel."

Annelies Wendrickx nam deel aan de Vlaamse Scriptieprijs 2019.

Lees haar bachelorproef via scriptiebank.be/munchhausenbyproxy.