Regisseur Raoul Peck legt uit waarom Karl Marx nog relevant is

Raoul Peck: "Ik kan je verschillende redenen geven. De belangrijkste is dat Marx mijn leven veranderd heeft toen ik zelf een jonge man was. Ik ben naar Duitsland gekomen om te studeren en het werk van Marx en Engels was haast verplichte kost. Zij hadden tenslotte de meest precieze analyse gemaakt van de kapitalistische maatschappij. Om die reden is dit ook een eigentijdse film, want we leven nog steeds in zo'n maatschappij. De buitenlaag is wel veranderd sinds Marx' tijd maar de kern is dezelfde gebleven."

Mogen we zelfs stellen dat de situatie vandaag extremer is dan toen?

"Ik vind van wel. Vandaag kun je geld creëren zonder dat je iets hoeft te fabriceren. Daar was in Marx' tijd geen sprake van en het is zeker geen positieve evolutie. Ik vind het krankzinnig."

Heeft de financiële crisis meegespeeld in je beslissing om de film te maken?

"Zeker. Tien jaar geleden vond ik dat het tijd werd dat we terug met beide voeten op de grond kwamen. Ik wou een analyse maken die niet gebaseerd was op opinies maar op historische feiten. De laatste jaren hebben we wetenschap en geschiedenis en nuchtere analyse weggedrukt en ingeruild voor holle woorden. De belangrijkste president ter wereld is iemand die zich uitdrukt in opinies in plaats van feiten. Hij laat uitschijnen dat hij alles weet hoewel hij niets gestudeerd heeft. We leven in een wereld waar eender wie eender wat kan zeggen, en niemand heeft er een probleem mee. Ik wou een film maken die een heldere analyse aanbiedt, die de kijker dan kan toepassen op de huidige situatie."

Wat heeft Karl Marx jou geleerd?

"Dat het altijd belangrijk is om je gedachten te onderbouwen met argumenten. Die boodschap vind ik nog waardevoller dan de inhoud van zijn werk. Je moet ervoor zorgen dat je gedachten niet het resultaat zijn van je gevoelens of je nationaliteit of je religie. Je vormt je gedachten door je te buigen over een echte situatie en er je conclusies uit te trekken. Dat kan heel krachtig zijn, vooral in deze verwarde wereld. Ik begrijp niet hoe de jongeren van vandaag hun streng trekken. Zij hebben zelfs niet de tijd meer om even stil te staan, een boek te nemen en naar hun eigen gedachten te luisteren. Ze worden geacht om voortdurend informatie te consumeren en te produceren, via alle mogelijke sociale media."

Reikte Marx volgens jou ook een goed recept aan om de situatie te verbeteren?

"Ik geloof niet in recepten. Dat is een luie manier om problemen aan te pakken, want het betekent dat je niet nadenkt. Je past gewoon een methode toe die al bestaat, in plaats van een oplossing te bedenken die op maat van het specifieke probleem gesneden is. Dat is volgens mij ook de betekenis van deze film. Op mijn eentje kan ik niets veranderen. Als groep kunnen we wel het verschil maken omdat we in een democratie leven. Het mag dan een kapitalistisch systeem zijn, we kunnen er wel mee aan de slag. Zeggen dat kapitalisme resulteert in democratie is trouwens een grove leugen. De oude Grieken hadden al een democratie, en dat waren geen kapitalisten."

Hoe zie je je rol als filmmaker in die situatie?

"Democratie betekent dat je probeert om anderen te overtuigen van je ideeën. Je komt tot een oplossing via discussie, tot je het eens bent over een diagnose en de richting die je wil kiezen. Als filmmaker kan ik proberen om een ruimte te creëren waar nieuwe ideeën tot hun recht komen. Ik kan de jongere generatie alle instrumenten aanreiken die ze nodig hebben om na te denken over de wereld van vandaag en oplossingen te verzinnen."

Voor veel mensen staan Marx en Engels symbool voor het mislukte communisme. Vind je dat jammer?

"Ik vind het vooral kortzichtig. Marx' visie had niets te maken met de SovjetUnie. Marx en Engels zouden al tijdens de eerste dagen van de Russische revolutie afgemaakt zijn. Het kwam niet in hen op om te denken dat de revolutie die zijn voor ogen hadden kon plaatsvinden in Rusland. Marx beschouwde Rusland als een derdewereldland. Hij was ervan overtuigd dat de revolutie kon plaatsvinden in echte geïndustrialiseerde landen met veel kapitaal. Landen zoals Groot-Brittannië, Duitsland of Frankrijk. Maar Marx was geen profeet. Hij creëerde enkel een instrument om een socio-economische realiteit te ontleden, en je kunt dat instrument ook vandaag nog gebruiken. Dat heeft een hedendaagse econoom als Thomas Piketty trouwens ook gedaan in zijn boek ‘Kapitaal in de 21ste eeuw'."

Ruben Nollet

@rubennollet