Zo halen overgekwalificeerde werknemers vreugde uit hun job

In België oefent één vijfde van de werknemers een job uit waarvoor een lager diploma vereist is dan hetgeen ze behaalden. «Die overkwalificatie kan voor ontevredenheid, frustratie en stress zorgen», stelt kersvers socioloog Mattias Van Hulle (VUB). «Maar of iemand die situatie echt als negatief gaat ervaren, hangt in grote mate af van een aantal kenmerken, zogenaamde coping resources. Die zullen uitmaken in hoeverre men met stress kan omgaan.» Via gesprekken met jonge, overgekwalificeerde werknemers onderscheidde Van Hulle drie kenmerken die helpen om de werkpositie niet als negatief aan te voelen.

«Eerst en vooral is een gevoel van verbondenheid met het werk belangrijk: wie vindt dat hij zijn persoonlijkheid in de job kwijt kan, of aangeeft dat de job net zijn persoonlijkheid verrijkt doordat die vaardigheden zoals bijvoorbeeld assertiviteit helpt ontwikkelen, zal zich minder overgekwalificeerd voelen.» Ook het gevoel betekenisvol werk uit te voeren helpt om zich niet overgekwalificeerd te voelen. Zo voelen werknemers die het gevoel hebben dat ze een belangrijke schakel zijn in het functioneren van het bedrijf zich nuttig en beter in hun werksituatie. Een laatste belangrijke aspect is de directe steun van de collega's. «Een goede ondersteuning door de collega's helpt om sociale stress tegen te gaan. Maar ook de werkgever kan daarin bijsturen door, via bijvoorbeeld een takenpakket op maat, een gevoel van verantwoordelijkheid aan te wakkeren bij de overgekwalificeerde werknemer.»

Die factoren kunnen dus helpen om stress in een overgekwalificeerde job tegen te gaan, sterker zelfs: ze kunnen in bepaalde gevallen het gevoel overgekwalificeerd te zijn volledig wegnemen. «Maar uit mijn studie blijkt dat als die kenmerken niet aanwezig zijn, de werknemer stress ervaart, zich niet op zijn plaats voelt en dus op zoek zal gaan naar ander werk», stelt Van Hulle. «Ook hangt er in onze prestatiemaatschappij nog een groot sociaal stigma rond overkwalificatie. We vergelijken ons vaak met een referentiegroep, meestal personen met eenzelfde profiel. Zo merken we dat wie collega's heeft die ook overgekwalificeerd zijn, beter kan omgaan met de eigen situatie. Maar wanneer een persoon die hij als gelijke beschouwt, zoals een ex-klasgenoot met hetzelfde diploma, een betere functie toegewezen krijgt, zal de overgekwalificeerde werknemer de eigen situatie plots wel als een probleem zien.» Van Hulle raadt dan ook aan om je niet blind te staren op gelijken die schijnbaar beter presteren. «Een meer filosofische houding kan helpen om de druk te verminderen. Maar ook de werkgever kan, via bijvoorbeeld extra trainingen en vorming, overgekwalificeerde werknemers tevreden houden.»