MOVIES. ‘Memoria’, de existentiële trip van Tilda Swinton: «We praten al 17 jaar over deze film»

‘Memoria’ heeft erg veel weg van een meditatiesessie. Waar komt het idee vandaan?

Tilda Swinton: «Dat was zo al van bij mijn eerste gesprekken met Joe [de bijnaam van de Thaise regisseur Apichatpong Weerasethakul, nvdr]. We praten al 17 jaar over deze film, lang voor hij de Gouden Palm kreeg voor ‘Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives’. Van bij het begin wisten we dat we een bepaald tempo en een gevoel van ontwrichting wilden, om een sfeer te creëren die op een soort vagevuur lijkt. Daarna beseften we dat we het portret van een buitenlander wilden tekenen, iemand die noch in mijn land Schotland, noch in Joes land Thailand woont. Vele jaren later belde hij me plots op en zei: ‘Ik heb het, het verhaal speelt zich af in Colombia!’.»

Daardoor acteer je voor het eerst in het Spaans. Hoe viel dat mee?

«Ik heb vorig jaar met Pedro Almodóvar een kortfilm gedraaid in Spanje, en iedereen vroeg zich af waarom ik Spaans sprak met een Colombiaans accent! (lacht) Mijn personage, Jessica, is gelukkig een buitenlander die de plaatselijke taal niet goed beheerst. Het uitgangspunt was dus om Spaans te spreken… met veel haar op. (lacht) Jessica woont al een aantal jaar in Colombia en ze trekt zich uit de slag, maar ze praat nog zeer aarzelend. En het spijt me te moeten toegeven dat mijn eigen Spaans geen spatje beter is dan dat van haar. Nog slechter eigenlijk, als je weet dat ik het al twee jaar niet meer gebruikt heb.»

Weerasethakul — Joe dus — maakt ongewone films. Was je verrast toen je ‘Memoria’ uiteindelijk zag?

«Enorm! Geluid speelt een cruciale rol in deze film. Jessica wordt gedreven door dat geluid, het inspireert haar en ze raakt er zelf aan verslaafd. Wel, dat fameuze geluid heeft op de montagetafel een andere textuur dan in een bioscoop met een goeie geluidsinstallatie. In zeker zin wist niemand van de ploeg hoe dat hart van de film precies zou klinken, dat bijzondere geluid. Daarvoor moesten we wachten tot we de film zagen, en dat was dus in die volle grote zaal op het festival van Cannes. Nu ik erbij stilsta, besef ik dat het een geweldige sprong in het duister was om een film helemaal rond een geluid te bouwen, terwijl we dat geluid pas echt zouden ontdekken als de film helemaal af was.»

Ik kan me voorstellen dat de scène waar Jessica dat geluid probeer te beschrijven aan een ingenieur dan ook surrealistisch was om te draaien.

«Dat was totaal meta. De blik van onbegrip op het gezicht van de technicus lijkt min of meer op mijn eigen uitdrukking toen Joe me voor het eerst het geluid uitlegde dat hij in gedachten had. Hij heeft het namelijk echt meegemaakt. Het is een vreemd fenomeen maar het bestaat echt. Zelf noemen we het de ‘Bang’, maar de officiële term is ‘ontploffend hoofdsyndroom’.»

‘Memoria’ gaat zelfs over transcendentie. Heb je die toestand zelf al beleefd?

«Wel, in de lange periode dat Joe en ik de basis voor de film legden, hebben we allebei dingen meegemaakt die ‘Memoria’ gevoed hebben. Hij heeft dus die ‘Bang’ ervaren. En ik heb verschillende keren moeten rouwen, wat me veel slapeloosheid bezorgde en dat gevoel van ontwrichting waar ik het eerder over had. Iedereen ervaart die dingen op zijn eigen manier, maar mij voert de rouw een beetje weg van het leven… en brengt me dus dichter bij de dood. Zijn we er nog, of staan we al met één voet buiten? Het duurt soms een hele tijd voor je jezelf dan terugvindt. In ‘Memoria’ zie je duidelijk dat Jessica rouwt, ook al maken we er nooit een psychologisch portret van. Het is eerder een spoor dat we achterlaten voor de kijker. Aan jou om er betekenis in te vinden… of niet!» (lacht)

RECENSIE MEMORIA****

We raken allemaal het noorden soms wat kwijt, maar Jessica (Tilda Swinton) voelt zich compleet verloren. Het helpt niet dat ze de dood van haar man moet verwerken en dat ze zich als buitenlander in Colombia bevindt. Maar er is vooral een vreemd en bezwerend geluid dat haar al een tijdje uit haar slaap houdt en haar naar de rand van de menselijkheid brengt. Que verhaal flirt ‘Memoria’ met sciencefiction, maar qua stijl blijft de film ver weg van de fantastische reizen die we traditioneel met het genre associëren. In plaats daarvan keert de Thaise regisseur Apichatpong Weerasethakul terug naar de trage, experimentele en meditatieve toon van ‘Uncle Boonmee’, die hem in 2010 een Gouden Palm opleverde. Het is een aanpak die sommige toeschouwers zal doen geeuwen, maar net door de traagheid van de camera glijd je op de duur samen met hoofdactrice Tilda Swinton in een soort metafysisch delirium. Een vaste camera, een doorleefde vertolking en een geïnspireerd verhaal, meer heb je niet nodig om te zweven. (si)